Bezsenność – rozpoznanie i leczenie

Bezsenność to stan, w którym występują trudności zarówno w zakresie zasypiania, jak i utrzymania snu lub wczesne budzenie się. Zaburzenia to negatywnie wpływa na funkcjonowanie w ciągu dnia, dlatego jego objawy dotykają pacjenta przez całą dobę.

Przyczyny bezsenności

Początek bezsenności wiąże się zazwyczaj z konkretnym problemem, na przykład ze stresującym wydarzeniem (np. utrata pracy lub kryzys małżeński) albo z czynnikiem, który zmienia przyzwyczajenia związane ze snem (np. narodziny dziecka lub praca zmianowa). U niektórych osób taka ostra postać bezsenności przechodzi w stan przewlekły. Bezsenność często jest skutkiem obecności innych zaburzeń psychicznych. Szacuje się, że niemal połowa przypadków bezsenności wiąże się z zaburzeniami psychicznymi.

Bezsenność może być wywołana przez depresję, lęk, a także nadmierny stres. W wielu wypadkach czynnikiem wywołującym bezsenność jest właśnie stresujące wydarzenie. W przypadku depresji, może być jednym z pierwszych jej objawów. Trudności ze snem mogą również wystąpić jako efekt uboczny niektórych leków psychotropowych, w tym leków o działaniu przeciwdepresyjnym.

Stosunkowo nowym zjawiskiem, które należy zaliczyć do przyczyn psychicznych bezsenności jest ortosomnia. To niedawno zidentyfikowane zjawisko opisuje się jako obsesyjne dążenie do osiągnięcia perfekcyjnego snu. Każde, nawet najdrobniejsze odchylenie od oczekiwanego wyniku, może wywołać stan lęku i paradoksalnie, zamiast poprawić jakość snu, wywołuje lub pogłębia zaburzenia snu.

Do bezsenności przyczyniać się może również niezdrowy styl życia. Zasypianie może być utrudnione poprzez przyjmowanie substancji psychoaktywnych. Ponadto niewłaściwe nawyki snu, takie jak nieregularne godziny budzenia i zasypiania lub korzystanie z mediów bezpośrednio przed snem. Zalicza się do tego również stan czuwania, kiedy przy naszym łóżku znajduje się telefon lub komputer, który co jakiś czas daje o sobie znać przsyłając aktualizacje i powiadomienia.

Należy również mieć świadomość, że u podłoża bezsenności mogą leżeć choroby somatyczne, takie jak astma czy choroby tarczycy lub serca. Dodatkowo pewne leki stosowane w leczeniu tych zaburzeń mogą wpływać na jakość snu. 

Do bezsenności również mogą prowadzić zmiany hormonalne związane z menopauzą u kobiet. Wiele osób z wiekiem doświadcza problemów ze snem, częściowo z powodu naturalnych zmian w rytmach snu i czuwania.

Rozpoznanie i przyczynowe leczenie bezsenności może znacząco poprawić jakość snu i ogólne samopoczucie. Osoby doświadczające problemów ze snem powinny rozważyć konsultację lekarską lub psychologiczną.

Eksperci nie są zgodnie co do długości czasu trwania bezsenności, po upływie którego należy interweniować. Uważa się jednak, że podjęcie leczenia jest wskazane, gdy bezsenność staje się przyczyną znacznego dyskomfortu i utrudnia funkcjonowanie.

Rozpoznanie bezsenności

Bezsenność (podobnie jak ból) jest dolegliwością subiektywną, a w jej rozpoznaniu kluczowe znaczenie ma badanie kliniczne. Polega ono na zebraniu wywiadu od chorego (oraz optymalnie od jego bliskich) dotyczącego jego snu, a także na zapoznaniu się z zapisami w dzienniczku snu. Dzienniczek snu powinien być jednym z podstawowych elementów diagnostyki i monitorowania wyników leczenia. 

Nie zawsze udaje się wykryć przyczyny bezsenności, jednak nie jest to konieczne do ustalenia rozpoznania. W niektórych przypadkach można jednak zdiagnozować i wdrożyć skuteczne leczenie przyczynowe.

Bezsenność – objawy

Bezsenność jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń snu. Do objawów klinicznych bezsenności należą: trudności z zasypianiem (wydłużone oczekiwanie na sen), długo trwające wybudzenia w nocy (sen płytki i przerywany) oraz złe samopoczucie w ciągu dnia: poczucie niewyspania, zmęczenia, nadmierne napięcie psychiczne, drażliwość, bóle głowy, pogorszenie koncentracji uwagi i inne. Występowanie objawów bezsenności przez dłuższy czas może w znaczny sposób wpłynąć na obniżenie jakości życia pacjenta.

W diagnostyce bezsenności przyjęto kryteria rozpoznawania tego stanu. Podzielone są one na objawy związane z samym snem, a także subiektywne uczucie zmęczenia rano, pomimo przespanej nocy, takie jak: senność, złe samopoczucie, problemy z koncentracją, pamięcią, obniżenie wyników w szkole lub w pracy, drażliwość i inne zaburzenia nastroju, brak motywacji, bóle głowy, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, obniżony nastrój.

Bezsenność należy do chorób cywilizacyjnych, które są efektem zbyt szybkiego tempa życia, wysokiego i przewlekłego poziomu stresu, nawarstwiających się problemów dnia codziennego. Często bezsenność jest objawem towarzyszącym innym zaburzeniom –depresji, zaburzeniom lękowym czy uzależnieniom. Wpływ na jej wystąpienie mogą mieć również dolegliwości ze strony układu pokarmowego, serca czy płuc. Niekiedy bezsenność jest objawem ubocznym przyjmowanych leków. 

Bezsenność można rozpoznać gdy występują:

• trudności z zaśnięciem i/lub utrzymaniem ciągłości snu,
• zbyt wczesne budzenie się,
• sen nie zapewnia wypoczynku.

Objawy te powinny występować mimo odpowiednich możliwości i okoliczności sprzyjających zaśnięciu. Ponadto powinien być obecny co najmniej jeden z przejawów zaburzeń  funkcjonowania w ciągu dnia:

1. zmęczenie lub ogólne złe samopoczucie,
2. zaburzenia uwagi, koncentracji lub pamięci,
3. zaburzenia funkcjonowania społecznego lub zawodowego albo słabe wyniki w nauce,
4. zaburzenia nastroju lub drażliwość,
5. senność w ciągu dnia,
6. zmniejszenie motywacji, energii lub inicjatywy,
7. skłonność do popełniania błędów lub wypadków w pracy albo podczas prowadzenia samochodu,
8. napięcie emocjonalne, bóle głowy lub objawy ze strony przewodu pokarmowego w wyniku braku snu,
9. obawy i zamartwianie się kwestiami związanymi ze snem.

Bezsenność – leczenie

Terapia i leczenie bezsenności oparte są na przebadanych, bezpiecznych metodach. Początkiem tego procesu powinno być odpowiednie rozpoznanie przyczyn, które są źródłem zaburzeń snu. Jeżeli bezsenność występuje na tle innych chorób lub zaburzeń, do procesu leczenia mogą zostać włączeni specjaliści różnych dziedzin medycyny, tacy jak pulmonolog, neurolog, laryngolog czy internista.

Terapia bezsenności może odbywać się dwutorowo i łączyć ze sobą psychoterapię i farmakoterapię. Do pierwszej z tych grup zaliczają się takie metody jak terapia poznawczo-behawioralna, treningi relaksacyjne, ograniczanie czasu spędzanego w łóżku oraz technika kontroli bodźców.

Oddziaływania psychologiczne przynoszą zwykle satysfakcjonujące efekty i dlatego jest to metoda stosowana w pierwszej kolejności, przed sięgnięciem po leki uspokajające czy nasenne. Wynika to z faktu, że pewne czynniki psychiczne i behawioralne mogą wywoływać i podtrzymywać występowanie zaburzeń snu. Często opisywana przez pacjentów „gonitwa myśli” i pobudzenie emocjonalne towarzyszące próbie zaśnięcia, może doprowadzić do powstania błędnego koła – nieudane próby zaśnięcia wywołują niepokój, przez co jeszcze bardziej oddalają możliwość zapadnięcia w sen.

Podstawowym postępowaniem powinny być oddziaływania niefarmakologiczne, które dają szansę na eliminację czynników podtrzymujących bezsenność, a zgodnie z wynikami badań ich skuteczność jest porównywalna  rezultatami farmakoterapii. Znaczenie tej ostatniej, wbrew powszechnie utartym opiniom, bywa przeceniane. Leki nasenne wprawdzie mogą łagodzić objawy, rzadko jednak zapewniają całkowite ustąpienie bezsenności, zwłaszcza gdy są stosowane bez oddziaływań psychologicznych.

Oddziaływania psychologiczne

Jednym z pierwszych kroków powinno być wdrożenie zasad higieny snu. Skuteczną metodą leczenia bezsenności jest także terapia poznawczo-behawioralna. Psychoterapia w wielu przypadkach jest równie skuteczna jak farmakoterapia a jej korzystny wpływ może się utrzymywać przez dłuższy czas po zakończeniu leczenia.

Farmakoterapia

Farmakoterapia bezsenności opiera się głównie na stosowaniu małych dawek leków przeciwdepresyjnych, które wywołują senność. 

Inne postępowanie może obejmować leki nasenne, które najczęściej powinny być stosowane w sposób przerywany. Stosowanie leków nasennych może wiązać się ze zjawiskiem senności następnego dnia. Z kolei zespół odstawienny charakteryzuje się wystąpieniem takich objawów jak: pobudzenie, bóle i zawroty głowy, drażliwość, zmęczenie oraz nadwrażliwość na hałas i bodźce wzrokowe.

Bezsenność jest powszechnym problemem, który dotyka ludzi na różnych etapach życia. Jej przyczyny mogą być zróżnicowane, istnieją jednak skuteczne metody leczenia. Jeśli doświadczasz bezsenności, nie wahaj się skontaktować ze specjalistą.

Spokojnego dnia,

Zespół Holisens